"Γλωσσάριο" Τριωδίου και Μεγάλης Τεσσαρακοστής

 

· ΤΡΙΩΔΙΟ: Εκκλησιαστική περίοδος που εκτείνεται από την Κυριακή Τελώνου και Φαρισαίου έως την Κυριακή του Πάσχα. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της, από το οποίο παίρνει και το όνομά της, είναι ότι κατά την περίοδο αυτή οι Κανόνες που απαρτίζουν τις καθημερινές ακολουθίες αποτελούνται από τρεις ωδές και όχι εννιά, όπως συμβαίνει με όλους τους υπόλοιπους Κανόνες. Είναι πλήρης ακολουθιών, προσφέροντας στους πιστούς πολλές ευκαιρίες λειτουργικής εμπειρίας. Είναι περίοδος κατάνυξης και προετοιμασίας για το Άγιο Πάσχα και την Ανάσταση του Κυρίου. Δεν εκτείνεται πάντα στην ίδια περίοδο του έτους μια και εξαρτάται από το Πάσχα.

· ΚΥΡΙΑΚΕΣ: Όλες οι Κυριακές του Τριωδίου έχουν μία συγκεκριμένη ονομασία και αποτελούν μία αλληλουχία μεστή νοημάτων και μηνυμάτων. Με τη σειρά, οι Κυριακές του Τριωδίου είναι:

1. Κυριακή Τελώνου και Φαρισαίου
2. Κυριακή του Ασώτου
3. Κυριακή της Απόκρεω
4. Κυριακή της Τυροφάγου
5. Α' Νηστειών: Κυριακή της Ορθοδοξίας
6. Β' Νηστειών: Γρηγορίου του Παλαμά
7. Γ' Νηστειών: Κυριακή Σταυροπροσκυνήσεως
8. Δ' Νηστειών: Ιωάννου της Κλίμακος
9. Ε' Νηστειών: Μαρίας της Αιγυπτίας
10. Κυριακή των Βαΐων

· ΑΓΙΑ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗ: Η "Σαρακοστή", όπως απλά λέγεται, είναι η 40νθήμερη περίοδος από την Α' Κυριακή των Νηστειών μέχρι και την Κυριακή των Βαΐων. Είναι περίοδος αυστηροτάτης νηστείας και πνευματικού αγώνα.

· ΚΑΤΑΝΥΚΤΙΚΟΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΣ: Κάθε Κυριακή των Νηστειών απόγευμα τελείται εσπερινός. Λέγεται "κατανυκτικός" γιατί περιέχει τροπάρια και ύμνους μετανοίας, ενώ το ψαλτικό ύφος είναι λιτό χωρίς εξάρσεις. Ο πρώτος, μάλιστα (ο οποίος τελείται την Κυριακή της Τυροφάγου το Απόγευμα), λέγεται "εσπερινός της συγχώρησης" γιατί τότε οι πιστοί ζητούν συγχώρεση ο ένας από τον άλλο για πιθανά παραπτώματά τους, ώστε να εισέλθουν ελεύθεροι στην περίοδο της Σαρακοστής.

· ΜΕΓΑ ΑΠΟΔΕΙΠΝΟ: Η ακολουθία του Μικρού Αποδείπνου τελείται καθημερινά από τον καθένα μας, στο χώρο που επιθυμούμε, σαν προσωπική μας προσευχή. Για την περίοδο της Σαρακοστής, όμως, η Εκκλησία έχει θεσπίσει να τελείται στους Ορθόδοξους Ναούς κάθε απόγευμα το "Μέγα Απόδειπνο", το οποίο είναι επαύξηση του μικρού με όμορφους και κατανυκτικούς Κανόνες (ύμνους). Εκεί ψάλλεται ο υπέροχος ύμνος: "Κύριε των δυνάμεων μεθ'ημών γενού. ’λλον γαρ εκτός Σου βοηθόν εν θλίψεσιν ουκ έχομεν. Κύριε των δυνάμεων ελέησον ημάς".

· Θ.ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΗΓΙΑΣΜΕΝΩΝ ΔΩΡΩΝ: Κάθε Θ.Λειτουργία είναι γεγονός χαρμόσυνο, αναστάσιμο. Την περίοδο της Σαρακοστής η Εκκλησία τελεί την Θ.Λειτουργία του Μ.Βασιλείου μόνο τις Κυριακές, για να επιτείνει την ατμόσφαιρα κατάνυξης και μετανοίας που υπάρχει αυτή την περίοδο. Επειδή, όμως, το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου είναι η τροφή του χριστιανού, η μητέρα Εκκλησία φρόντισε να του την παρέχει με μία "ειδική" Θ.Λειτουργία, τη Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων, στην οποία δεν γίνεται καθαγιασμός άρτου και οίνου σε Σώμα και Αίμα Κυρίου, αλλά χρησιμοποιείται για τη Θ.Κοινωνία Σώμα και Αίμα καθαγιασμένο κατά την Θ.Λειτουργία της προηγούμενης Κυριακής.

· ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ: Είναι μία ακολουθία που τελείται κάθε Παρασκευή απόγευμα και είναι αφιερωμένη στη Θεοτόκο. Συνήθως τελείται μαζί με μικρό απόδειπνο ή εσπερινό. Στους χαιρετισμούς ψάλλεται ο εξαίσιος Κανόνας του Ιωσήφ "Ανοίξω το στόμα μου...", ενώ απαγγέλλονται οι 24 (6 κάθε φορά επί 4 εβδομάδες) κατ' αλφάβητο οίκοι της Θεοτόκου ("Αγγελος προτοστάτης..., Βλέπουσα η αγία..., Γνώσιν άγνωστον... κτλ), έργο του Ρωμανού του μελωδού.

· ΜΕΓΑΛΟΣ ΚΑΝΟΝΑΣ: Την Τετάρτη μετά την Δ' Κυριακή των Νηστειών τελείται η ακολουθία του Μεγάλου Κανόνα. Ο Μ.Κανόνας είναι ένα αριστούργημα θεολογίας και ποίησης που αποτελείται από 300 περίπου τροπάρια.

· ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ: Την πέμπτη Παρασκευή των Νηστειών τελείται η ακολουθία του Ακαθίστου Υμνου (στις τέσσερις προηγούμενες έχει τελεστεί η ακολουθία των "Χαιρετισμών"). Στην ακολουθία αυτή απαγγέλονται και οι 24 οίκοι της Θεοτόκου (βλ. "Χαιρετισμοί"), ενώ η συχνή επανάληψη του "Τη υπερμάχω" μας υπενθυμίζει τη δια της Θεοτόκου θαυματουργική διάσωση της Κωνσταντινούπολης από τους Αβάρους το 626μ.Χ. Τότε οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης είχαν συνθέσει και ψάλει όρθιοι τον υπέροχο αυτό ύμνο, για να ευχαριστήσουν την προστάτιδα του Έθνους μας, την Υπεραγία Θεοτόκο.

Πηγή